Stalinin başına vedrə keçirən bakılı kim olub?

Stalinin başına vedrə keçirən bakılı kim olub? – Tarixçə

16:55 09 Mart 2018

Muğbil 1926-cı ildə Dağlı məhəlləsində anadan olub. Məhəllə camaatı ona "Dağlıların Lenini" deyiblər. Bayramlarda, toyda, hüzn mərasimlərində hamı onu axtarardı. Bir ayağını müharibədə itirmişdi, ancaq məhəllədə kimin yası olardı hamıdan əvvəl oraya Muğbil gələrdi.

Maarif cəfakeşi, elminə, biliyinə hörmət qoyulan, bir sözü iki olmayan, məsələ-hət üçün daim qapısı açıq qalan halallıq, əmin-amanlıq timsalı idi Muğbil. Dili xeyirli, dualı insan idi (“Doktor Ağoppa”nın xatirələrindən).

“TT” Nərimanın söhbətindən:

- Heç kəs ona dosye yaza bilməz. Çünki bu adam necə doğulubsa, dağlıların qəlbində eləcə də qalıb, ölməyib. Onun haqqında danışılanda "Muğbil belə de-yərdi" yox, "Muğbil belə deyir" söyləyirlər. O, xeyirxah bir insan kimi doğru-luq, düzlük tərəfdarı olub, haqsevər, haqpərəst, saf tale yaşayıb. Boya-başa çatdığı mühitdə çox şey görmüşdü, öyrənmişdi və öyrətmişdi. Yeniyetməliyin-dən dövrün əzab-əziyyətli illərini arayıb-axtaranda çoxları onun keçirdiyi həya-ta qibtə gözü ilə baxar.

Qaynayıb-daşan Mikayıl Müşfiqi yaxından görmüşdü və bu haqda fəxrlə danı-şardı. Mircəfərin zindanlarında başına min bir oyun açılan, haqq səsini ucaltdı-ğından cavan yaşlarında sürgünlərdə canı çıxan şair Əlirza ilə yoldaşlıq etmiş-di.

İşi dara düşənlər Muğbilin qapısına yüyürərdilər və o, heç vaxt asudəlik, dinclik, rahatlıq naminə yaxasını qırağa çəkməzdi. Təbiətən mərd, əyilməz adam olduğundan istədiyi qapını açar, hər cür vəzifə, stol sahibləri ilə danışar, meşin qapılar arxasında qalan binəvalara havadarlıq edərdi. Çoxlarını heç tanı-mırdı.

Dostu Marhəb kişi:

- Muğbil zarafat, satira, yumor dolabı idi. Bığaltı gülməyi vardı və bu təbəssüm üzünə yayılanda ətrafdakılar dinməzdilər. Bilərdilər ki, Muğbil indi nə isə bir məzəli əhvalat danışacaq.

Uşaqla uşaq, böyüklə böyük idi Muğbil. Çalışardı ki, varlılardan mümkün qə-dər çox qoparsın və aldığını yoxsullara paylasın.Yox, bu təkcə pul məsələsinə aid deyildi. Elm sahəsində, mədəniyyət, ədəbiyyat sahəsində də Muğbil üçün varlılar, kasıblar vardı.

Dağıstanın, ümumiyyətlə, ittifaqın şairi sayılan Rəsul Həmzətovla onu bərk dostluq əlaqələri bağlayırdı. Hər il onu Bakıya bircə həftəliyə qonaq çağırardı və curu “Doktor Ağoppa” ilə kef məclisləri, şeir gecələri təşkil edərdi. Sonra da-nışardı ondan öyrəndiklərini məhəllə cavanlarına.

Gözləri ayağının altını görməyən, "mənəm-mənəm" deyən, yekə-yekə danışan-ları sevməsə də, onlara ayağını yorğana görə uzatmağın təhərini öyrədərdi. Heç kəsə nifrətlə baxdığını görən olmamışdı. Boyundan uca görünmək istəyəni ba-məzəliklə, şirin zarafatla, "mədəni surətdə" başa salardı ki, öz yerində oturma-mısan.

Nizamini, Füzulini və ümumiyyətlə, klassik irsimizi dərindən bilir və yeri gəl-dikcə onların dili ilə cavan nəslə öyüd-nəsihət verərdi.

Aşağı təbəqələrdə səfalət və ehtiyacın, yuxarı eşalondakıların mürvət və səxa-vətindən çox olduğunu bildiyindən Muğbil nə isə qazanmamışdan əvvəl payla-yardı. Yaxşıca qazanırdı, amma heç vaxt cibində pulu qalmırdı. Yoxsul əhali də öz kumirinə məhəbbətini izhar etmək üçün bir çox adların içərisindən onlara daha böyük və mənalı görünən ayamanı - "Lenin"i seçmişdilər. "Dağlıların Lenini!"

Bu qədər sadalamalardan sonra mən Dağlı Muğbilin portretini yarada bildim-mi? Söhbət zamanı çox mülayim və gülümsər olurdu. Dəlil, sbut üçün də uzaq-lara getməzdi. Fındığanlı əhalisinə Əmizdərli caaatını nümunə göstərər, yoxsul-lara bir bədbəxtlik üz verəndə deyərdi: "Əmizdərlilərə baxın, gözünüzə su verin, onlar yetimlərə, evin kişisi türmədə olanlara görün necə əl tutur, kömək edirlər. Yaxud da 15-20 evdən ibarət kənddə görün necə düzəldiblər işlərini. Müəllim tutublar. İndiki zəmanədə nadan qalmaq eyib deyilmi?"

Hər bir evin qapısı onun üzünə açıq idi. Gündüz olsun, yaxud gecə, xəstənin, can verməkdə olan bir adamın yanına çağırırdılar. O, başa düşürdü ki, əlacsız-lıqdan ona müraciət edirlər. Saatlarla dinməz oturmağı, təskinlik verməyi, kə-dəri unutdurmağı bacarırdı. O, haraya qədəm qoysa, orada bayram olardı. Özü ilə sanki işıq, istilik gətirərdi. Özündən qat-qat yaşlı kişilər onu qarşılamağa çı-xardılar. Muğbilin ən çox təkrarladığı söz Lenin kimi "oxuyun" sözü olardı. Rastlaşdığı uşağa ilk sualı "harada oxuyursan?" olardı. Cavanların məclisində:
- İnsanı heyvandan ayıran amil dörd şeydir, - deyirdi. - Savad və hər şeyi ətraf-lı düşünə bilmək, səbr və nəzakət göstərmək, vədini yerinə yetirmək, xoşxasiy-yətli olmaq. Əgər bu xüsusiyyətləri özünə aşılaya bilsən, onda mən də insanam deyib haray salmaq olar...”

UŞAQLIĞI

Muğbil bayramların təşkilatçısı, məclislərin başı idi. Hələ uşaqlıqdan ən çox ya-dında qalanı Novruz və Qurban bayramları olduğundan onları böyük həsrətlə gözlərdi. Qurban bayramına bir ay qalmış Dağlı məhələsi, Yasamal hay-haray-la dolardı. Şamaxıdan, Xızıdan, hətta Qarabağdan buraya sürü gətirərdilər. Dostları ilə Yasamaldakı sallaqxanaya gedərdilər. Varlılar iki-üç qoyun kəsdi-rər, içalatını, ürək-ciyərini, kəllə-dədiyini boynunu büküb bir kənarda dayanmış uşaqlara verərdilər.

Bayram axşamı sallaqxananın sahəsi toy məclisinə dönərdi. Hər tərəfdə çatılan kiçik tonqallardan kabab iyi basmış tüstü qalxardı. Düz üç gün gecə-gündüz qurban ətindən sulu soyutma, ciyər kababı və nəhayət xaş yeyərdilər.

Alnına, böyrünə, belinə, quyruğunun üstünə həna yaxılmış qoyunlardan iri qa-laqlarla sümük topaları qalardı.

Boyu metr yarım olardı Müğbilin. Deyilənə görə, on iki yaşına qədər siniflərin-də oxuyanlarla eyni ahənglə böyüyürdü. Bədən tərbiyyəsi dərsindən də, digər fənlər kimi, ancaq əla qiymət alardı. Pişik kimi cəld idi.

Bir axşam Ağakərimgilin məhəlləsində düzənlənən xoruz döyüşünə baxmaqdan qayıdırdı. Qəfildən iri damlalı yağış başladı. Səmtsiz küləklə yağan yağış bir anın içində bütün bədənini islatmışdı. Qaçmağın heç bir xeyri olmadığını yəqin edərək, fit çala-çala küçənin ortası ilə irəliləyirdi.

Birdən taxta çaxçaxla hasara alınmış yarımçıq tikintidə qırmızı qığılcım nəzəri-ni cəlb etdi. O, qövs cızaraq uçub yerə qondu, lap çaxçaxlara yaxın idi... İşılda-quşuna bənzəyirdi. Taxtalar arasından əlini uzadaraq işıldaquşunu tutmaq istə-di. Və sanki böyük, qüvvətli bir əl onu qaldırıb bir neçə metr kənara tulladı. Ətrafa boylandı. Heç kəs yox idi, işıldaquş isə suyun içinə düşdüyündən qığıl-cımlar saçaraq daha da böyük qövslə parlayırdı. Bu küləkdən qırılıb yerə düş-müş elektrik naqilinin ucu idi. Həmin gündən onun boyu inkişafdan dayandı...

Böyük Vətən müharibəsi başlayanda məhəllə cayılları biri-birinin ardınca ya hərbi komissarlıqdan cəbhəyə, ya da ailəni dolandırmaq üçün oğurluq etdiklərindən məhkəmədən birbaşa qazamatlara yollanırdılar. Ətrafında ancaq azyaşlılar qalmışdı. Ağakərim həbs olunandan sonra isə məhəllə elə bil yetim-ləşmişdi.

1942-ci il Novruz bayramı ötüşdü... Məhəllədə nə tonqal qalandı, nə "kosa-ko-sa" deyib qışqıran oldu...

Muğbil hər gün hərbi komissarlığa gedir, buradan dəstə-dəstə cəbhəyə yollanan cavanlı-qocalı əsgərlərə qibtə dolu nəzərlərlə baxırdı.

Bu elə vaxtlar idi ki, Zoya Kosmedemyanskaya, Pavlik Morozov haqqında hər gün hərbi komissarlığın həyətində vurulmuş yarım metrlik diametrli qara radio dalbadal xəbərlər verirdi. Bütün ölkə bu uşaqlardan, onların qəhrəmanlığından danışırdı.

Muğbili hərbi komissarlığın bütün işçiləri tanıyırdı. Günü-güzəranı burada keçirdi. Səhər hamıdan tez gələrdi... Çəmbərəkəndin daş döşənmiş küçələrini yüyürə-yüyürə düşürdü və bir dəfə sürüşüb üzü üstə fərşə dəymişdi. Birinci də-fə yod iyisini orada, sançastda hiss etmişdi. Cəmisi bir neçə dəqiqəlik uzatmış-dılar onu yaralı əsgərlərin yanında. Və bu vaxt əsgərləri yoluxmağa gəlmiş hər-bi komissara yaxınlaşıb:
- Mən də cəbhəyə getmək istəyirəm, - deyib, əlini gicgahına doğru qaldırmışdı.
- Bez qolovnoqo ubora çest ne dayotsə, toje mne Pavlik Morozov naşolsya, - deyən polkovnik ehmalca onu yolundan kənara itələmişdi.

Ancaq bu hadisə sakitcə ötüşmədi. Qəzetlərin birində onun təzim edərkən şəkli və kiçik bir məqalə çıxmışdı.

Məqalə çıxanın ertəsi günü məktəbin akt zalında böyük toplanış keçirildi. Stalin rayonunun birinci katibi, komsomol komitəsi fəalları biri-birinin ardınca çıxış edir, vətənin məhz belə patriotlar sayəsində düşmən caynağından xilas olacağından danışırdılar.

“Bəli, quduz faşist məhz Muğbil kimi vətənsevərlərin əli ilə məhv olmalıdır!” – deyirdilər. Sonrakı iki həftə Stalin rayon komsomol komitəsi Mərkəzi Komitə-nin tapşırığı ilə Muğbili də götürüb bütün məktəbləri bir-bir gəzir, bu on beş yaşlı məktəblinin azğın hitlerçilərə qarşı vuruşmaq əzmindən, istəyindən söhbət açırdılar.

İki həftə ərzində Dağlı balasının adı dillər əzbəri olmuşdu. Hətta ağzınadək fəra-rilər, oğrular, banditlərlə dolu həbs düşərgəlrində də Muğbilin adı çəkilir, nü-munə göstərilirdi...

Üçüncü həftə yenə təbliğat qrupu onların qapısını kəsdirdikdə komsomolçular öyrəndilər ki, Muğbil dünən axşam gizlincə yola düşən eşolonla cəbhəyə yolla-nıb.
Başqa vaxt olsaydı, bu hərəkət qanun pozuntusu kimi qələmə verilərdi, lakin iki həftə sərasər təriflər toplumundan sonra, onun pisinə bir kəlmə də səslənmə-di. Əksinə - "Stalin göstərən kursla axıradək getmək, lazım gələrsə, mərdi-mərdanə ölmək şərəf işidir!", "Əsl mənada saf, ədalətli, əqidəcə, iraədəcə möh-kəm adamlar ölümün gözünə dik baxa bilər!" - bu sözlər böyük, qırmızı plakat-lara yazılaraq hərbi komissarlığın və Muğbilin məktəbinin foyesində göz oxşa-yırdı.

Muğbil isə həmin vaxt qatarda, vaqonların üstündə Rostova tərəf irəliləyirdi.
Hər dəfə qatar dayananda evlərinə, dost-tanışlarına, hətta ədəbiyyat fənni mü-əlliməsinə məktub yazır, üçkünc qatlayaraq qatarın ətrafında "poçta" deyərək qaçışan qızlara verirdi.

Dizlərindən də aşağıya sallanan hisli-paslı vatnikin yaxalığını qaldıraraq içində nə qədər yığılsa da, canı isinmirdi. Aprel ayının sonları olsa da, Kuban düzən-liklərində gecələr soyuq qılınc kimi kəsirdi. Sonrakı dayanacaqda o sürüşərək pəncərədən vaqonun içinə soxuldu.

Bir neçə cüt əl Muğbili pəncərədəcə qamarlayıb, yerə qoydu. Muğbilin titrədiyi-ni görən əsgərlərdən biri flyaqasından alüminium krujkaya azacıq araq süzüb ona uzatdı:
- Al, gillət, "Malış". Bu dəqiqə əsmən keçəcək, - dedi və əli havadan asıla qaldı. Uzaqdan bir neçə təyyarənin uğultusu eşidildi. Qatarın içindəkilər bir-birini itə-ləyərək qapıya doğru cumdular. Çoxları indicə Muğbilin içəri girdiyi pəncərə-dən özünü bayıra atmağa çalışdığından bir-birini dartışdırır, bir nəfər keçməli yerə üçü başını soxaraq ilişib qalırdı. Qatar bir neçə dəfə yırğalanıb dayandı. Hamı meşəyə doğru qaçmağa başladı... Qatardan meşəyədək olan sahə meyit-lərlə dolu idi. Ən çoxu isə qatarın yanında gülləyə tuş gəlmişdi. Ətrafdan qal-xan inilti, qışqırıq, söyüş səslərindən qulaq tutulurdu. Bir azdan təyyarələr geri qayıtdılar və bu dəfə qatarı bombalamağa başladılar...

Muğbil gözlərini açanda sinəsi üstündə çəpinə uzanmış əsgərin xırıltısını eşidib harada olduğunu kəsdirə bilmədi. Az sonra xırıltı kəsiləndə əsgəri kənara itələ-yib yerindən qalxmaq istədisə də, ağrıdan bayılmaq dərəcəsinə gəldi. Ağrı o qə-dər dəhşətli idi ki, elə bil beynini cırmaqlayıb çıxarırdılar... Ayağı topuqdan aşağı qanlı torpaqla örtülmüşdü...

...Sancı o qədər dəhşətli idi ki, elə bil, beynini cırmaqlayıb çıxarırdılar. Sol əlini ehmalca qaldıraraq, üzünü, alnını, başını yoxladı. Başında bir azacıq qan laxtalanmışdı.

Zəifləyib yavaş-yavaş heydən düşdüyünü hiss edir, bu süstlüyün nədən yarandığını anlamırdı. Yerindən dikəldi və ayağının sümüklərinin partlayıb, qaysaqlara yapışmış şalvarından bayıra çıxdığını görcək saymazyana, etinasız halda:

- Doğrudanmı mənimki buraya qədər imiş? Yox, mən həyat uğrunda vuruşmalıyam! Yəqin çox qan itirdiyimdəndir ki, tərpənməyə halım yoxdur. Qanı saxlamaq lazımdır,- pıçıldadı.

Belindəki kəməri çıxarıb dizdən yuxarı dartaraq, sıxac qoydu. Ağrıdan gözlrindən iri yaş damlaları yuvarlansa da, ayağa qalxmağa çalışdı. Uzaqda - qatarın baş tərəfində iki nəfərin gəzişdiyini görüb, var gücü ilə qışqırdı və yenidən yıxıldı...

...Hospitalda onun ayağını yuyub-sarıyandan sonra uşağın paltarlarını eşib, kim olduğunu aydınlaşdırmaq istəyən həkim polkovnikə səkkiz qat bükülmüş "Kommunist" qəzeti vermişdilər. Uşağın şəkili olan məqalədə Zoya Kosmodemyanskaya, Pavlik Morozovdan savayı "Dağlı balası Muğbil" sözləri (adı) yazılmışdı. Bəli, bu oğlan qəzetdə şəkli olan həmin uşaq idi.

Muğbili baş həkimin otağındakı qara meşinli divana uzatmışdılar. Hər saatdan bir ona qan köçürdülür, müxtəlif mayelər (qlükoza, başqa maddələr) vurulurdu. Gündə üç dəfə ayağının sarğısı dəyişdirilirdi. İki gün huşsuz yatdığı dövrdə dörd qəzetdən ("Rostovskiye stepi", "Kubanskaya selina" və hətta "Pravda") gəlmiş müxbirlər onun şəkilini çəkir, ona aid oçerklər yazaraq getmişdilər.

Qəzetlər yazırdılar ki, oğlanı hospitala gətirəndə onun yaralı qıçı ucsuz-bucaqsız vətənimizin torpağına bulaşmışdı. Məhz bu torpağa görə Dağlı balası hələ yaşayır. Ana torpaq onun qanının axıb qurtarmasına mane olmuşdur. Uşağın ürəyi quş ürəyi kimi çırpınırdısa da, o, heç qışqırmırdı. Gözlərini döyə-döyə həkimlərin üzünə baxır, "tez sağaldın məni, ön xəttə getmək, vəhşi faşisti torpağımızdan qovmaq istəyirəm. Qoy mənim ayağım olmasın, qoy mənim qollarım olmasın, dişlərimlə didərəm alman qəsbkarlarını. Kimdir bizi irəli aparan? Atamız, babamız, yoldaş Stalin!",- deyirdi.

Muğbil tibbi komissiyadan əlil kimi tərxis olunub Bakıya qayıdanda Şəhər Hərbi Komissarlığından hətta nəfəsli orkestr gətirmişdilər vağzala. Sağ sinəsini üç, sol döşünü isə iki medal bəzəyirdi.

Həmin gün Mircəfər Bağırov Bakı şəhər komsomol komitəsinin üzvlərini çağırıraq, xüsusi tapşırıq verdi: "Muğbilin təbliği ancaq şifahi şəkildə aparılsın. Qəzetlərdə onunla heç bir müsahibə dərc edilməsin... Amma şifahi təbliğat mümkün oldğu qədər çox və həm də məktəblərdəki yuxarı sinif şagirdləri qarşısında aparılsın!"

Müharibənin sonuna qədər Muğbil Bakı və onun kəndlərində ən populyar adam idi. Müharibədə iştirak edənlər, həbsdə olanlardan hər gün onlarla məktub alırdı. Məktub göndərənlər axırda ondan hansısa düzəlməz işinə əlac diləyirdi.

Stalin də Muğbiln adından xəbərdar idi. Qələbədən bir neçə ay sonra “El atası” salamsız-kəlamsız, çox acıqlı halda Mir Cəfər Bağırova zəng vuraraq: “Bu Muğbil Zabratlı Qiyas bəyin oğludurmu? Təcili araşdırın!”, – tapşırmışdı. NKVD–nin bütün əməkdaşları həmin gün işə girişirlər və aydın olur ki…

Haşiyə:

…Qiyas bəy Bakının ən məşhur adamlarından biri olub. Zabrat camaatı Qiyas bəylə Stalinin arasındakı münaqişədən xəbərdardı. Bakıda “Koba” ləqəbiylə məşhur olan gürcü balası "Nina" mətbəəsi açılan yerdə, “Təzə bazaar”ın aşağı qapısı yanında gürcü çaxırı satdırırmış. Qiyas bəyin burada bir cızbızxanası və şərab mağazası olduğundan, Kobaya orada çaxır satmağa son qoymaq tapşırığını verir. Aradan bir xeyli keçdikdən sonra yenə gürcü balasının öz işiylə məşğul olduğunu görür. Qiyas bəylə Kobanın arasında münaqişə başlayır. Əsəbləşən bəy yaxınlığında neftsatanlardan birinin dolu vedrəsini götürüb Kobanın başına keçirir...

Az sonra inqilab başladı və hakimiyyətə bolşeviklər gəldilər. Koba çevrilib Stalin oldu. Qiyas bəy gürcü balasının inadkarlığına, qəddarlığına, qisasçılığına yaxşı bələd idi. Lakin aradan keçən illər ərzində çox şeylər dəyişmişdi. SSRİ böyüklüyündə bir ölkənin birincisinin belə xırdalığa gedəcəyini gözləmək bəlkə də doğru olmazdı. Stalin bu hadisəni unutmamış, hələ Bakıda ikən Qiyas bəy haqqında mümkün qədər məlumat toplamış, onun övladlarından birinin Muğbil adı daşıdığını bilirdi. Qiyas bəylə konflikti olan kimsə 1945 –ci ildə imzasız məktub vasitəsilə MK-ya, Stalinə bir vaxtlar Ba-kıda ona qarşı hörmətsizlik etmiş adamın hələ də yaşadığını çatdırır və… tapşırıq verilir.

Elə həmin gün Qiyas bəyin “vedrə məsələsi”ni üzə çıxaran çekistlər onu həbs edərək məhkəməsiz-filansız güllələyirlər. Bir neçə gün sonra Stalin Bakıyla əlaqə saxlayaraq məsələnin nə yerdə olduğunu öyrənmək istəyir. Rəhbər qarşısında öz yerini şirin salmaq istəyən Bağırov tapşırığın yerinə yetirildiyini bildirir. Stalin Qiyas bəyin təcili Moskvaya, onun yanına göndərilməsini tələb edir. Bağırov Qiyas bəyin əmr verilən gün tutularaq güllələndiyini söyləyir. Deyilənə görə, Stalin bu xəbərdən çox qəzəblənir və hətta söyüş işlədir. Lakin iş-işdən keçmişdi. Kim bilir, Stalin onu Moskvaya çağırmaqla hansı qisası almaq fikrindəydi.

…Zabrat stansiyasının yaxınlığında yaşayırdılar. Az sonra Qiyas bəyin oğlu Müğbili şərləyərək, guya erməni qadınını qətlə yetirdiyinə görə, həbs etdilər və iyimi beş illik cəza ilə Cubirə göndərildi. O, ümumilikdə, “raskrutka” (əlavələrlə) ilə düz iyirmi səkkiz il məşəqqət yaşadı…

…Kastellərlə evə gəldiyinin səhəri Dağlı Muğbili uzaq qohumu Şahmurad Sahpələng oğlu görməyə gəlmişdi. Gecəyə yaxın gəlmişdilər Şahmuradgil. Ağayar, içərişəhərli Kamil, Yunus, bir də Pərviz adında başqa, tanımadığı oğlan da var idi. Xeyli ərzaq, pul gətirmişdilər. Şahmurad: "Bunu yanuva gələn fəqir-füqəraya paylaginən, həm başın aldanar, vaxtın keçər, həm də hökumət adamları görsələr ki, sən kasıb-kusuba əl tutursan, onlar da insafa gəlib bəlkə öz sandıqlarının ağzını açarlar",– demişdi.

Muğbil hər gün məktəblərə gedir, əsgərlərin qəhrəmanlığından, sovet adamlarının fədakarlıqla vətən torpaqları uğrunda vuruşduqlarından bəhs edən çıxışlarla təbliğat aparırdı. Moskva ətrafında ilk əks həmlə barəsində, sovet qoşunlarının fritslərin neçə min əsgərini əsir götürdüklərini danışarkən həqiqətən ağlamışdı.

Müharibədəki yenilikləri komsomol komitəsi işçiləri birinci Muğbilə çatdırırdılar Az müddət ərzində özü də hiss edirdi ki, yaxşı danışıq qabiliyyəti, tərifləmək, inandırmaq bacarığı yaranıb onda...

Bir gün səhər qapıları qarşısında Stalin rayon Partiya Komitəsinin maşını dayandıqda bütün qonşular yığışdı onun başına. Kisələrlə qənd tozu, düyü, un düşürdülər. Sən demə, həmin gün Leninin ad günü imiş. Bazburtlu ikinci katib özü də gəlmişdi. Cibindən bir qutu və bir bağlama da çıxarıb əlbəəl Muğbilə verdi. Qutudan bir dördkünc saat çıxarıb onun qoluna bağladı. Tezliklə salamatlaşıb getdilər. Bağlamadakı isə pul idi. İki saat sonra Muğbildə ancaq qol saatı qaldı... Pulu da, kisələrdəki azuqəni də paylamışdı.

Sonralar Muğbili hər həftənin bazar günləri Bakı kəndlərinə - Buzovna, Maştağa, Şağan, Mərdəkan, Şüvəlana aparmağa başladılar. Muğbil kəndlərdəki adamlara səbrli olmağı, Şura hökumətinin qələbədən sonra dünyanın ən möhtəşəm dövlətə çevriləcəyini, indiki ağrılı-acılı günlərin tezliklə işıqlı, xoşbəxt həyatla əvəz olunacağını xüsusi pafosla danışırdı. Buna səbəb də vardı. Artıq 44-cü ildən başlayaraq sovet qoşunları böyük itkilər bahasına olsa da dalbadal qələbələr qazanırdı.

Bir gün Muğbil komsomol komitəsi katibinə Xızıya getmək istədiyini dedi və xahiş etdi ki, dan yeni ağarmamışdan yola düşsünlər. Maşın ilan kimi qıvrılan Tığçayın vadisinə yaxınlaşırdı. Buradan dağlar başlanırdı. İrəlidə qaralan meşəlik görünürdü. Ayağını itirəndən sonra birinci dəfə idi Xızıya gəlirdi və həmin gecəni səhərədək yatmamışdı. Onu kövrəldən Xızıya olan məhəbbət, yurd sevgisi, burada qoyub getdiyi ulu baba ocağının həsrət yanğısı idi.

Yasaq idi o vaxtlar kiminsə ayağı altında qurban kəsmək. Təzə-təzə insanların beynindən dini adət-ənənələri vurub çıxarmışdılar və hətta imkanı olanlar da əsgərlikdən - müharibə-dən qayıdanları üçün qurban kəsməyə qorxardılar. Gizlinə salıb daldada qan çıxaranlarsa xoruz kəsərdilər.

Muğbilin Xızıya gəldiyini eşidən camaat soyuztransda (avtovağzalı o vaxtlar belə adlandırardılar) üç qoyun kəsmişdi. Elə canfəşanlıq vardı ki, Xızı camaatı sanki həqiqi Lenini qarşılayırdı. Yaşıl dağ döşündə sıralanmış evlərdən çıxan camaat kəndin ortasındakı bulaq başına axışırdı. Dünəndən bilirdilər ki, Xızının qəhrəman oğlu bu gün qonaq gəlməlidir.

Muğbil düz bir həftə Xızıda qaldı. Elə gün olurdu ki, üç-dörd kənddən onun ardınca adamlar gəlir, qonaq aparmaq üçün növbə yaranırdı. Tığçayın aşağı sahilində - Şıxlar adlı obada maşını saxlayıb çəmənliyə töküldülər. Burada toy şənliyi olmalıydı. Muğbil hamıdan əvvəl daxmaya yanaşdı. Ətrafda ora-bura tələsən, sini-süzgəclə ocaq başında vurnuxan qız-gə-linlərin yanından ötərək çoban Balabəyə: "Xoşbəxt olsunlar! Oğullu-qızlı olsunlar!" - deyərək hündür, arıq kişini qucaqladı. Kiçik mağarda zurna-balaban gurladı və çalğıçılar “Cəngi" çala-çala Muğbilin dəstəsinə yaxınlaşdı. Kim isə qaçıb zurnaçılara Muğbilin toya gəldiyini demişdi.

Yeddi dost qol-boyun olub ulu babalarımızın gah sıxılaraq bir yerə toplaşan, gah da aralanıb "hey-hey" deyə ucadan halay vurmasını təkrarlayır, bir-birlərinə baxaraq şövqlə, vəcdlə rəqs edirdi. Mağarda dayanan uşaqlar da yeddi dostun ətrafında daha böyük dairə yaradaraq onlarla bərabər dövrə vurmağa başladılar. Paralel fırlanan bu iki dairənin hərə-kətlərindəki mütənasiblik, böyükləri yamsılayan uşaqların üzündəki ciddilik, pərəstiş dolu nəzərlərlə böyük nəslin hərəkətlərini təkrarlamaqda nə isə bir sehr vardı.

…Muğbil, ümumiyyətlə, yaxşı yeyib-içmək həvəskarı olub. Kimlər olmayıb onun qonağı? Vahid, Səttar Bəhlulzadə, Bəxtiyar Vahabzadə, Seyid Şuşinski, Əbülfət Əliyev, Əliağa Ağayev… Dağıstanın və keçmiş SSRİ-nin xalq şairi Rəsul Həmzətov onun evində qonaq qalıb. O vaxtlar Yazıçılar İttifaqının sədri vəzifəsində çalışan Mirzə İbrahimov bir gün Rusiyanın Azərbaycandakı ongünlüyünə qonaq gəlmiş Həmzətovun nahara gəlmədiyini görərək “İnturist” mehmanxanadakı nömrəsinə zəng vurur. Deyirlər ki, yoldaş Həmzətov özünə oxşayan bir kişi ilə getdi. Axşam Mirzə müəllim yenə zəng edir. Xəbər verirlər ki, hələ gəlməyib yoldaş Həmzətov. Narahatçılıq içində olan yazıçıların başçısı gecə saat 12-də yenə telefona əl atır. "Biz də narahatıq, Mirzə müəllim, amma dağıstanlı şairimiz hələ də gəlib çıxmayıb".

- Bəlkə nədənsə küsüb, çıxıb Moskvaya gedib? Bir yoxlayın, pal-paltarı, çamodan-zənbili oradadarmı? - İbrahimov soruşur.

- Hər şeyi buradadır, hətta xalatı da, - deyən səs eşidilir.

Səhəri gün günorta çağı Həmzətov peyda olur Yazıçılar İttifaqında. Qoltuğundakı əllə işlənmiş nəfis əsanı və üstünə dəri çəkilmiş iki kitabı Mirzə müəllimə uzadan qonaq:
- Bunları seyfdə gizlədin, gedərkən götürəcəyəm, - deyir.
- Nədir bunlar? Kim verib?
- Bunu Muğbil bağışlayıb, - şair əsanı göstərir, - bu kitabları isə Doktor Ağabala peşkəş edib mənə. Çox qədimi kitablardır. Məndən nigaran qalmayın, - deyərək tələsik otağı tərk edir.

Aşağıda onu maşın gözləyirdi, içində də Doktor Ağoppa ilə Dağlı Muğbil.

Üç saat sonra onlar Altıağacda, xəlvəti bir yerdə xudmani oturmuşdular. Nə qədər şərab içildiyini, hansı sağlıqlar deyildiyini ancaq onlara qulluq edən "Doktor"un sürücüsü bilir…

Bəhram Çələbi
Mənbə: AzVision.az